Het begon mogelijk als een altaarstuk in het klooster van San Bartolomeo in Monte Oliveto en bleef daar tot 1867 toen het naar de Uffizi werd gebracht. De afbeelding toont het bekende tafereel van het bezoek van de Maagd Maria door de engel Gabriël om de aanstaande geboorte van Christus aan te kondigen. Het is typerend voor veel afbeeldingen van hetzelfde onderwerp uit de Renaissance, met kenmerken die onmiddellijk herkenbaar zouden zijn voor het publiek van die tijd.
In de Renaissance waren de afbeeldingen van de Annunciatie erg uniform. Over het geheel genomen is Maria vrij letterlijk aan de rechterkant geplaatst (zoals het de gezegende Maagd betaamt), terwijl Gabriël aan de linkerkant is geschilderd.
Gabriël, normaal in profiel, kijkt naar Maria en zij op haar beurt wordt gezien meer naar voren kijkend. In deze versie buigt de engel in dienst van Maria voor haar terwijl hij haar het nieuws vertelt dat God haar zwanger heeft gemaakt. Hij houdt lelies vast, een betekenaar van Maria's zuiverheid en ook van Florence zelf waar het werk is geschilderd.
Instelling
De setting van deze schilderijen van de aankondiging is vaak in een omheinde tuin ('hortus conclusus'), een verwijzing naar de Christus en Zijn bruid uit Hooglied (cif Hooglied 4:12), vandaar de betekenis ervan. In Hooglied is de tuin een symbool van het lichaam van de bruid, ingesloten en afgesloten voor de buitenwereld en toch vruchtbaar. Op zijn beurt symboliseert het ook Maria zelf, puur en beschermd van de buitenwereld maar ook vruchtbaar en dragend de Zoon van God.
De achtergrond van deze tuin valt weg in de mist, waardoor het beeld een etherische kwaliteit krijgt. Dit onderscheidt Da Vinci's werk van andere afbeeldingen van hetzelfde onderwerp uit de Renaissance. Het versterkt de buitenaardse aard van het beeld, maar brengt het ook interessant buiten het rijk van de werkelijkheid, waardoor het mogelijk tussen mythen en legendes wordt geplaatst in plaats van geschiedenis.
De tuin die Da Vinci koos om te vertegenwoordigen is een Florentijnse paleistuin, opnieuw iets herkenbaars voor het lokale publiek. Met de bergen en het wijdere landschap op de achtergrond zou het kunnen lijken dat de wereld van Maria een wijde wereld is.
In werkelijkheid is de focus van het schilderij echter smal. De wijdere wereld is grijs en mistig - al het licht en alle details trekken de aandacht naar Maria en suggereren zachtjes hoe belangrijk ze is.
De Maagd Maria
In tegenstelling tot de Maria die 'zeer verontrust' was in de Bijbel (cif Lukas 1:29 NBV) is Da Vinci's Maria kalm en afstandelijk, en kinderlijk, met haar hand rustend op het boek dat op een lessenaar voor haar staat. In tegenstelling tot haar onvolwassen gezicht heeft ze een statig en volwassen figuur, waarvan de positionering haar volwassenheid suggereert en haar bereidheid toont om de wil van de Heer te volgen.
Er is echter zoveel meer aan Da Vinci's Mary dan alleen als een soort heilige draagzak. Het schilderij geeft veel aanwijzingen over haar betekenis en haar capaciteiten. In de eerste plaats is zij de lichtbron op de foto, het goudgeel dat haar omringt, verduistert zelfs de pracht van de engel Gabriël. Haar gezicht, hoewel afstandelijk, is vol begrip. Ze begrijpt wat er van haar wordt gevraagd en is bereid om het te laten gebeuren voor het grotere goed.
Tegenwoordig is het gemakkelijk om de jaren voor de twintigste eeuw te zien als een tijd van dwang voor vrouwen, waar ze niet werden gerespecteerd of geschoold. Daarentegen is Maria van Da Vinci een geleerde, die een boek las vóór de komst van Gabriël (middeleeuwse legendes stelden haar voor als een geleerde, dus dit is niet ongebruikelijk bij afbeeldingen van hetzelfde onderwerp).
Dit plaatst haar kinderlijke trekken tegenover een niveau van begrip en volwassenheid waar een modern publiek misschien door verrast zou zijn, maar die een renaissancepubliek zou beschouwen als een 'hoogbegaafd' (vgl. Lukas 1:28 NBV).
Renaissance-religie en de aankondiging
Dit beeld van Maria is heel duidelijk een product van haar tijd en het geloof dat die tijd en plaats domineerde. Het is belangrijk om de betekenis van Maria voor het katholicisme te begrijpen om te begrijpen wat ze in de afbeelding bedoelt en waarom de engel gehoorzaam is aan haar.
Katholicisme en de rol van de Maagd Maria
Terwijl in de protestantse kerken Maria gewoon een vrouw is die is uitverkoren om de Zoon van God te baren, wordt ze in het katholicisme boven het aardse verheven en krijgt ze een heilige positie. Voor een deel komt dit omdat ze door God werd uitverkoren voor deze unieke taak, maar in het katholicisme krijgt Maria een verhoogde betekenis.
Ze wordt bijna als Christus zelf, erkend als een bemiddelaar tussen God de Vader en de mensheid en alleen overtroffen door de Drie-eenheid (God de Vader, de Heilige Geest en Jezus Christus) in belang. Dit is duidelijk te zien in Da Vinci's Annunciatie. Het belangrijkste en belangrijkste onderdeel van het schilderij is hierdoor Maria; dit is waarom het licht in het schilderij om haar heen uitstraalt, en waarom de hoogte, breedte en diepte van het schilderij allemaal in haar eindigen.
Het werk is een verheerlijking van Maria op het moment dat God haar laat zien hoe bevoorrecht en belangrijk ze is. Andere belangrijke kunstwerken uit het renaissance- en baroktijdperk zijn het Laatste Oordeel van Michelangelo, Las Meninas van Diego Velazquez en Nude Maja van Goya.
Humanisme en de Heilige Maagd
Er is echter een alternatieve lezing van dit werk, die een humanistische kijk op de rol van Maria biedt die ontleend is aan dit katholieke begrip van haar. In deze lezing vertegenwoordigt Maria de mensheid en aanvaardt ze een rol in het redden van de mensheid van zichzelf. Haar kalme aanvaarding hier is een afwijzing van God in de wereld en een overeenkomst dat de mens hem niet langer nodig heeft.
Genderpolitiek
Het is mogelijk om dit als een feministisch werk te lezen, aangezien het schilderij gaat over een beschaafde en geleerde jonge vrouw die verantwoordelijk is voor een aandeel in het redden van de wereld. Dit is echter om de betekenis van de katholieke beeldspraak te negeren en om de rol van Maria verkeerd te begrijpen.
Zoals eerder vermeld, is Maria het middelpunt van het schilderij vanwege haar rol in het katholicisme en omdat ze de tweede plaats inneemt na de godheid. Haar rol is beperkt tot echtgenote en moeder; ze heeft statuur, maar eigenlijk zijn haar kansen beperkt en als rolmodel versterkt ze de verwachtingen die traditioneel aan vrouwen worden gesteld. Als zodanig is ze, hoewel ze misschien tegen sommige trends van vóór de twintigste eeuw ingaat, geen uitdaging voor de genderstatus-quo.
De aankondiging en controverse
Er zijn twee versies van de afbeelding. De eerste is deze die in de Uffizzi hangt en de tweede, later geschilderd, hangt in het Louvre. Ze hebben allebei een ietwat kleurrijke geschiedenis. De eerste versie werd 'ontdekt' in 1867 en wordt nu geïdentificeerd als het werk van Leonardo da Vinci en zijn leermeester Andrea del Verrocchio.
Verrocchio gebruikte loodverf en zware penseelstreken, terwijl Da Vinci lichte streken gebruikte en geen lood. De verschillen tussen de twee stijlen waren goed zichtbaar toen het schilderij werd geröntgend, waarbij het werk van Verrucchio nog steeds duidelijk zichtbaar was terwijl het werk van Da Vinci verdween.
De tweede, geproduceerd tussen 1478-1485, is ook toegeschreven aan Da Vinci. Het is opmerkelijk anders dan het eerste, vertoont enkele verschillen in vorm en mist de aandacht voor detail die van een Da Vinci-werk wordt verwacht. Het lijkt waarschijnlijk dat, hoewel het tweede schilderij enige inbreng van Da Vinci heeft gehad, het meestal het werk is van een andere kunstenaar.
Het eindproduct van dit alles, ondanks Da Vinci's jeugd ten tijde van de productie, is nog steeds een meesterlijk werk dat zijn talent laat zien en zijn reputatie veiligstelt.
